جنگ‌های عصر فتحعلی شاه

در عصر فتحعلی شاه قاجار، سه جنگ عمده با دول خارجی روسیه و عثمانی به وقوع پیوست. جنگ‌های ایران و روسیه یادآور خاطره‌ای تلخ در حافظه تاریخی ملت ایران است که منجر به جدایی بخش‌هایی از سرزمین‌مان گردید. در تحلیل این واقعه باید در نظر داشت که سلسله قاجار میراث دار حکومتی مقتدر و ارتشی نیرومند و مدرن نبودند و آقامحمدخان که تشکیل ارتش منظم به سبک جدید را با استفاده از افسران مهاجر روس آغاز کرده بود، پیش از اینکه بتواند این طرح را به انجام برساند، به قتل رسید و این عامل باعث شد تا در جنگ، ارتش روسیه از هرحیث برتری قابل توجهی نسبت به ارتش ایران داشته باشد.
در آستانه جنگ اول، نیروهای ارتش روسیه به فرماندهی ژنرال «سی سیانف ایشپخدر» حدود 50 هزار نفر و نیروهای آماده ارتش ایران به فرماندهی «عباس میرزا» نایب السلطنه حدود 20 هزار نفر بودند. از دیدگاه تسلیحات نیز ارتش روسیه بر ایران تفوق داشت و ارتش منظم ایران دارای تفنگ‌های چخماقی بود و دسته جات ایلیاتی که سوار نظام ارتش را تشکیل می‌دادند مسلح به اسلحه سرد بودند و تنها به آن‌هایی که در خدمات توپخانه‌ای شرکت می‌کردند، تفنگ فتیله دار داده می‌شد که در هر دقیقه یک تیر خالی می‌کرد. با وجود این، ارتش ایران 10 سال در برابر هجوم روس‌ها مقاومت کرد که اولین جنگ طولانی در قاره آسیا محسوب می‌شود و در نهایت با معاهده گلستان به پایان رسید.
در جنگ دوم با اعلان جمع‌آوری قوا از سراسر کشور از یک ماه قبل، ایران توانست ارتشی 69 هزار نفری تشکیل دهد، اما عدد ارتش روسیه به 75 هزارنفر می‌رسید. از حیث اسلحه جنگی نیز روسیه دارای تفنگ‌های چخماقی و چاشنی دار و ایران دارای تفنگ‌های چخماقی و فتیله‌ای بود. این جنگ هم پس از یک سال و اندی با امضای معاهده ترکمانچای به پایان رسید.
آخرین جنگ میان ایران و عثمانی نیز در عهد فتحعلی شاه روی داد. در این جنگ برخلاف دو جنگ مذکور، ارتش ایران از لحاظ تعداد و اسلحه بر ارتش عثمانی تفوق کامل داشت و دو اردوی نظامی ایران به فرماندهی عباس میرزا نایب السلطنه از شمال غربی در بخش‌های شرقی ترکیه امروزی و «محمدعلی میرزا دولتشاه» از غرب تا نزدیکی بغداد، در خاک عثمانی پیشروی کردند و در نهایت با پیروزی‌های ارتش ایران، دولت عثمانی تقاضای صلح کرد. این جنگ با معاهده ارزنه الروم پایان یافت و عثمانی که قرن‌ها حاکمیت و تمامیت ارضی ایران را تهدید می‌کرد، برای آخرین بار مقهور شد.

منابع:
جلالی، هوشنگ- تاریخ نظامی ایران  - انتشارات ارتش جمهوری اسلامی ایران- تهران-1389
قوزانلو، جمیل - تاریخ نظامی ایران - جلد دوم - انتشارات شجاعی گلستانه - تهران-1315

منبع:هومن زال پور(پژوهشگر تاریخ نظامی عصر قاجار)مندرج در روزنامه ی ایران مورخ ۱۳۹۷/۴/۷، صفحه ی ویژه ی فتحعلی شاه