معرفی کتاب دین و دولت در اندیشه سیاسی

«دین و دولت در اندیشه سیاسی» نوشته عبدالله شهبازی کتابی است که در واکنش به دیدگاه‌های «آرامش دوستدار»، فیلسوف ایرانی و استاد پیشین فلسفه دانشگاه تهران نوشته شده است. شهرت دوستدار به خاطر نظریات انتقادی معروفش درباره دین و فرهنگ دینی در جامعه ایران است. وی بر این باور است که فرهنگ ایرانی فرهنگی «دین‌خو» است و از این روی قدرت اندیشیدن ندارد. شهبازی در کتاب 244 صفحه‌ای خود که از دو بخش با موضوعات «دین» و «دولت» تشکیل شده، ابتدا دیدگاه‌های «آرامش دوستدار» در کتاب «درخشش‌های تیره» را بررسی می‌کند و در بخش دولت، دیدگاه‌های «ماکس وبر» درباره سلطانیسم و نظریات سعید حجاریان در این باره را مورد نقد قرار می‌دهد. 

مولف انگیزه خود را از نوشتن این کتاب چنین می‌نویسد: «آنچه مرا به بررسی و نقد دیدگاه‌های آرامش دوستدار برانگیخت، احساسی بود که پس از مطالعه «درخشش‌های تیره» و سایر نوشته‌های آرامش دوستدار در من پدید شد. این نوشته‌ها حاوی احکام کلی و فراروایت‌هایی بود مبتنی بر بنیان‌های نادرست نظری ـ تحقیقی؛ ولی به ‌گونه و در جامه‌ای عرضه شده بود که می‌توانست در خواننده تأثیرات ژرف بر جای نهد و در او بدبینی و بیزاری عمیقی نسبت به تمامیت فرهنگ ایرانی در تمامی دوران‌های تاریخی آن پدید سازد. به عبارت دیگر، پیام درخشش‌های تیره نفی تمدن و فرهنگ ایرانی در تمامی ابعاد و ادوار آن، از دوران باستان تا به امروز بود.»

به اعتقاد نویسنده «این ‌که دولت در ایران از آغاز پیدایش متمرکز قاهر بوده و این قاهریت و تمرکز دولت سراسر تاریخ تمدن ایرانی را رقم زده است،‌انگاره‌ای است که در این کتاب به آن پرداخته می‌شود. ‎او با نقد دیدگاه‌های رایج در زمینه دو پدیده «دین» و «دولت» نشان می‌دهد که «نه تاریخ ایران از آغاز زرتشتی بوده، و توحیدی بودن دین زرتشت از آغاز مورد پرسش جدی محققان است، و نه دولت در تاریخ ایران باستان چنین اقتدار و قاهریتی داشته، و نه در یونان باستان دموکراسی به مفهوم امروزین وجود داشته، بلکه جامعه باستانی یونان ساختاری قبیله‌ای و مبتنی بر خدایان متعدد داشته ‌است.»

در مقدمه کتاب آمده است: «آنچه مرا به بررسی و نقد دیدگاه‌های آرامش دوستدار برانگیخت، احساسی بود که پس از مطالعه درخشش‌های تیره و سایر نوشته‌های آرامش دوستدار در من پدید شد. این نوشته‌ها حاوی احکام کلی و فراروایت‌هایی بود مبتنی بر بنیان‌های نادرست نظری ـ تحقیقی؛ ولی به ‌گونه و در جامه‌ای عرضه شده بود که می‌توانست در خواننده تأثیرات ژرف بر جای نهد و در او بدبینی و بیزاری عمیقی نسبت به تمامیت فرهنگ ایرانی در تمامی دوران‌های تاریخی آن پدید سازد. به عبارت دیگر، پیام درخشش‌های تیره نفی تمدن و فرهنگ ایرانی در تمامی ابعاد و ادوار آن، از دوران باستان تا به امروز، بود.»

در این کتاب نشان داده‎ شده که نه تاریخ ایران از آغاز زرتشتی بوده و توحیدی بودن دین زرتشت از آغاز مورد پرسش جدی محققین است و نه دولت در تاریخ ایران باستان چنین اقتدار و قاهریتی داشته و نه در یونان باستان دموکراسی به مفهوم امروزین وجود داشته، بلکه جامعه باستانی یونان ساختاری قبیله‌ای و مبتنی بر خدایان متعدد داشته‌است. در زمینه دین، این موضوع مطرح است که گویا تاریخ ایران از ابتدا مبتنی بر تک خدایی (مونوتئیسم) بوده و برخی نویسندگان این انگاره را در دین زرتشت جست‌وجو می‌کنند، با این فرض که تمدن ایرانی از ابتدا تمدنی زرتشتی بوده است. در زمینه دولت نیز عنوان می‌شود که دولت در ایران از آغاز پیدایش، دولت متمرکز قاهر بوده و این قاهریت و تمرکز دولت سراسر تاریخ تمدن ایرانی را رقم زده است. نتیجه‌ای که از این دو تفکر گرفته می‌شود این که تمدن ایرانی از آغاز بر دو پایه نقش مطلقه دین و دولت بنا شده و این امر سبب شده که جامعه ایران از استبداد، گریزی نداشته باشد.

        کتاب، کاوش در نظریه «کانون دینی» را که آرامش دوستدار مهم‌ترین پردازشگر آن است هدف اصلی خود قرار داده است  لیکن موضوع آن فراتر از دیدگاه خاص دوستدار است. در این بررسی آن مفاهیم بنیادین که زیر ساخت اندیشه سیاسی ما را می‌سازد مورد بازبینی قرار گرفته و کم و بیش مضمون بسیاری از بحث‌های روشنفکری معاصر ایران را می‌سازد.

 

دین و دولت در اندیشه سیاسی

عبدالله شهبازی

انتشارات: سوره مهر

نوبت اول: 1393