شایعه مبادله بحرین و جزایرسه گانه و صحت و اعتبار آن

بخش اول

شاه از سال 1346 ش تمایل خود را برای پذیرش استقلال بحرین نشان داده بود. از سال 1347 این موضوع علنی شد . در سال 1349ش بحرین مستقل شد و ایران نیزاین کشور را به رسمیت شناخت . سال 1350 نیز ایران بر جزایر سه گانه اعمال حاکمیت کرد. هم زمانی تقریبی جدایی بحرین از ایران با اعاده حاکمیت ایران بر جزایر سه گانه به یک شایعه دامن زده است و آن وجود یک معامله کلی میان ایران و انگلیس درخلیج فارس است . بدین معنا که ایران از ادعای حاکمیت خود بر بحرین دست کشید ودر عوض موافقت انگلیس را با اعاده حاکمیت بر جزایر سه گانه به دست آورد.چنین فرضی، حتی مستمسکی به دست برخی داده است که مدعی گردند که دولت ایران از ادعای حاکمیت بر بحرین چشم پوشی کرد و در عوض بخشی از خاک شیوخ را به دست آورد.

با توجه به چنین برداشت های نادرست و پرمغالطه ای که از یک شایعه استنباط شده است، بررسی صحت و سقم موضوع مبادله جزایر و بحرین اهمیت زیادی دارد.

بحث معامله کلی در خلیج فارس از هنگام مذاکرات تیمورتاش وزیر دربار رضاشاه با رابرت کلایو سفیر انگلیس در تهران در عصر رضاشاه آغاز شد . اما با توجه به فاصله زیادی که در مواضع و رویکردهای دو طرف وجود داشت، معامله کلی همیشه با شکست روبرو می شد تا این که در نیمه دوم دهه 1340ش بار دیگر موضوع معامله کلی پیش کشیده شد . اما این بار هم در عمل هیچ گونه معامله ای صورت نگرفت . دولت ایران در مذاکرات با انگلیس اعلام کرد که از ادعای مالکیت خود بر بحرین صرفنظر خواهدکرد ولی هیچ بحثی درباره یک تفاهم کلی میان ایران و انگلیس صورت نگرفت .

انگلیس ها برای تشویق ایران به چشم پوشی از مالکیت بر بحرین به مقامات ایرانی وعده دادند که اگر ایران از ادعای حاکمیت بر بحرین دست بکشد ، حل مسئله جزایر سه گانه آسان تر خواهد بود . اما این وعده های مقامات انگلیسی به هیچ تفاهم مکتوب یا غیرمکتوبی منجر نشد . شاه از حق مالکیت ایران بر بحرین دست کشید بدون این که انگلیسی ها هیچ گونه سندی مبنی بر موافقت با اعاده حاکمیت ایران بر جزایر سه گانه ابوموسی و تنب ها به دولت ایران بدهند . انگلیسی ها در آغاز دهه 1340 ش هم به ایران وعده های مساعدی برای پذیرش اعاده حاکمیت ایران بر جزایر به ازای چشم پوشی کردن ایران از حق حاکمیت بر بحرین داده بودند که به گفته فریدون زندفرد، دیپلمات ارشد وقت وزارت امور خارجه ایران ، این پیشنهاد از سوی ایران رد شده بود . البته دیپلمات های انگلیسی از وعده دادن به ایران پرهیز نداشتند . آنان برای این که دولت ایران

را به چشم پوشی هر چه زودتر و راحت تر از حاکمیت تاریخی اش بر بحرین تشویق نمایند، بارها به مقامات گوناگون ایران گفتند که اگر از حاکمیت بر بحرین، چشم بپوشید،حل مسئله جزایر آسان خواهد بود . وعده های انگلیسی ها چنان بود که مقامات ایرانی گمان کردند پس از چشم پوشی از مالکیت بر بحرین، دولت ایران می تواند به آسانی وبی مخالفت انگلستان بر جزایر سه گانه خود اعمال حاکمیت نماید . در همین راستا بود که علم وزیر دربار شاه در خاطراتش نوشته است:شاهنشاه خیال می فرمودند، بعد از اعلام نظر درباره بحرین ، بدون هیچ زحمتی جزایر به ایران تعلق می گیرد. 

اما واقعیت با خیالات شاه کاملاً متفاوت بود . صرفنظر کردن ایران از مالکیت بر بحرین، موافقت انگلیس با اعاده حاکمیت ایران بر جزایر سه گانه را در پی نداشت .انگلیسی ها نه تنها با اعاده ح اکمیت ایران بر جزایر همراهی نکردند، بلکه به سنگ اندازی در راه اعاده حاکمیت ایران بر جزایر نیز پرداختند. در شرایطی که هنوز ایران به طور کامل از ادعای حاکمیت خود بر بحرین دست نکشیده و استقلال بحرین را به رسمیت نشناخته بود، دوستان و متحدان ایران در منطقه خلیج فار س، آشکارا می دیدند که چشم پوشیدن ایران از ادعای مالکیت بر بحرین نه تنها وعده انگلیسی ها برای آسان شدن حل مسئله جزایر را عملی نمی کند بلکه موضع ایران را در حل مسئله جزایر هم تضعیف خواهد کرد . مهدی تاجر مشاور ارشد حاکم دبی و دوست نزدیک دولت ایران، در اوایل اسفند 1348 به دیپلمات های ایرانی گفت که انگلیسی ها به ماگفته اند تا یک ماه دیگر مسئله بحرین حل می شود. به نظرم اگر ایران از ادعای خود بربحرین دست بردارد، موقعیت ایران در خلیج فارس تضعیف می شود. در حالی که اگراین ادعا را زنده نگهدارید، می توانید از آن به نفع جزایر تنب و ابوموسی و سایر مسائل بهره برداری کنید.

ادامه دارد...