اولین اسکناس هزارتومانی

سال1317 رضاشاه دستور چاپ نمونه اسکناس هزارتومانی ( spacimen)را داد
نمونه اسکناس چاپ شد اما به دلایل نامعلوم رضاشاه ازانتشار آن صرف نظرکرد.بطورکلی چندنمونه اسکناس 1000تومانی رضاشاهی بیشتر موجود نیست آن هم با شماره سریال صفر!

افسون‌زدایی از اقتصاد درهای باز

آمارهایی که همایون کاتوزیان در انتهای کتاب «اقتصاد سیاسی ایران» از وضعیت صادرات و واردات ایران در واپسین سال‌های عمر رژیم پهلوی ارائه می‌دهد، بسیار جالبند؛ در کنار تحلیل‌های انتقادی او از توهمات شاه مبنی بر تبدیل ایران به «پنجمین کشور صنعتی جهان» و نیز نخست‌وزیر هویدا (که در سال 1343 «لاف آن را می‌زد که «در عرض پانزده سال» ایران به پای کشورهای صنعتی خواهد رسید – و تأکید می‌کرد که نه کشورهای صنعتی سال 1343 بلکه کشورهای صنعتی سال 1358/1979.»
به تعبیر او؛ «این گزافه توخالی، کلبی‌مشربانه، و خطرناک (که لاف‌های بسیار دیگر خود و اربابش را به دنبال داشت) هنگامی ابراز می‌شد که عواید نفت کشور بیش از 600 میلیون دلار نبود؛ تا سال 1358/1979 که شاه تاج و تخت و هویدا جانش را از دست داد، این عواید به مرز 20000 میلیون دلار رسیده بود. رقمی که حتی در 1349 هیچ‌کس نمی‌توانست تصورش را بکند.» (ص. 376)

این آمارها - به نقل از بانک مرکزی - نشان می‌دهند که در سال 1356 حجم صادرات غیرنفتی (520 میلیون دلار) در برابر صادرات نفتی (23500 میلیون دلار) به 2 درصد رسیده (در قیاس با 23درصد سال 1341 و 15درصد 1351)، که از این میان حجم صادرات صنعتی (به تعبیر کاتوزیان؛ صادرات شبه‌مدرنیستی) تنها 111 میلیون دلار است، در حالی که در همان زمان حجم واردات بالغ بر 18400 میلیون دلار بوده است. (ص ص. 9-376)

رک: کاتوزیان، محمدعلی (همایون) (1981). اقتصاد سیاسی ایران از مشروطیت تا پایان سلسله پهلوی. ترجمه: محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی (1373). تهران: نشر مرکز.

چنین آمارهایی که از اذهان متوهم عوام و خواص (نخبگان حکومتی و غیرحکومتی) درباره گذشته ایران افسون‌زدایی می‌کند، گویای شکست برنامه‌های توسعه مبتنی بر سیاست اقتصادی «درهای باز» است. اینکه این توهمات و افسانه‌ها همچنان در ایران پس از انقلاب (برنامه‌های توسعه پس از جنگ) ادامه یافتند و امروز هم بار دیگر در میان نخبگان مطرح‌اند؛ مسئله دیگری است.

رضاشاه

رضاشاه  برخلاف ادعای دوستدارانش یک نظامی برجسته نبود او هیچ جنگ بزرگی را فتح نکرد ولی او ، رضاقلدر، ساخته و‌پرداخته مخالفانش نیز  نیست ، رضاشاه یک مدیر قوی و کارآمد بود سرکوب شورشیانی نظیر سمیتقو و‌میرزا کوچک خان و.... نیز با مدیریت رضاخان و‌نه جنگاوری اش حاصل شد، رضاشاه سیاستمدار قابلی بود در موقع محافظه کار و‌محتاط بود و در جای خود متهور، منطق سیاست و‌حتی افکار عمومی و اهمیت مشروطه را درک کرده بود برای همین نزدیک ۵ سال فعالیت کرد تا از طریق مجلس ، احمدشاه را از پیش بردارد، انفعال  رضاخان جلوی موتمن الملک در قضیه دوم فروردین ماه ۱۳۰۳ نشان دهنده هوش سیاسی اوست. رضاخان بیرحم و قاطع بود ولی خونخوار نبود و شهوت جنایت نداشت، رضاشاه   سیاستمداری فرصت طلب و‌جاه طلب بود  منافع شخصی اش برایش مهم بود اما به ایران و منافع عمومی هم توجه داشت  رضاشاه میهن پرست بود ولی میهن پرستی اش به معنای فداکاری در راه ایران نبود و به شدت در فکر مال اندوزی و نجات جان خودش نیز  بود، رضاشاه   ترقی خواه بود و اتفاقا ترقی خواهی اش سطحی نبود، رضاشاه درک سیاسی و اجتماعی عمیقی نداشت اما بی هوش نیز نبود و این قدر می فهمید که اصلاحات را به عهده افراد لایق بگذارد بنابراین ترقی خواهی اش سطحی نبود ولی در مواردی افرادی توانستند از اعتماد رضاشاه سو استفاده کرده و به اصلاحات او رویه ضد مذهبی و سنت ستیزانه ببخشند، او هم چنین قدرت استفاده و بهره بردن از افراد لایق را داشت ، با این وجودرضاشاه کینه توز بود و کیش شخصیت اش در طول سلطنت روز به روز بیشتر شد ، رضاخان با ابتکار انگلیس ها کودتا کرد و به قدرت رسید ولی نوکر خارجی نبود اما در مواقع حساس و تنگناهاتوان روحی ایستادگی در برابرخارجی را نداشت ، سیاست خارجی رضاشاه ساده لوحانه بودو در سیاست داخلی سخت گیر و توقعات او از کارگزارانش زیاد بود ، اما این بدین معنا نبود که هیچ کسی نتواند سر او کلاه بگذارد، در مجموع برای قضاوت دقیق درباره رضاشاه باید خود را از دایره داوری‌های ارزشی ‌احساساتی از هر دو‌سو رهایی بخشید کاری که در ایران امروز بسیار سخت است اما تلاش کردم به این داوری منصفانه نزدیک گردم،

منبع:گروه تلگرامی ممالک محروسه/بهمنی قاجار

شاهی در محاصرۀ دین مردان

این روزها به بهانه همزمانی شایعه کشف جسد رضاشاه و نود و دومین سالروز تاجگذاری‌اش، بحث درباره کارنامه بنیانگذار سلسله پهلوی داغ‌تر شده است.

در میان تصاویری که از روزهای آغازین سلطنت رضاشاه بر جای مانده، عکس لحظه سوگند وی در روز ۲۴ آذر ۱۳۰۴ در تکیه دولت تهران که محل تشکیل جلسات مجلس مؤسسان بوده است، از وجه سمبلیک و معنایی پررنگی برخوردار است.

در این عکس تاریخی، رضاشاه در حالی که فقط یک فرد نظامی پشت سر وی ایستاده، در محاصره ۱۶ تن از علما و طلاب برجسته آن دوره قرار دارد؛ به گونه‌ای که ۴ سید و ۴ شیخ در یک سوی شاه و ۴ سید و ۴ شیخ دیگر در سمت دیگر وی ایستاده‌اند تا شاهد نمادین آغاز سلطنت رضاشاه پهلوی و سمبلی از پیوند دین و سیاست باشند.

در میان این شانزده چهره حوزوی، شخصیت‌های مشهوری چون آیت‌الله سید ابوالقاسم کاشانی، آیت‌الله سید محمد بهبهانی، میرزا یحیی امام جمعه خویی، میرزا هاشم آشتیانی، شیخ محمدحسین یزدی و شیخ زین‌العابدین رهنما دیده می‌شوند.

آیت‌الله سید محمد بهبهانی (نفر سوم از چپ) در اینجا ۵۰ ساله است. وی که فرزند آیت‌الله سید عبدالله بهبهانی از رهبران دینی مشروطه بود، تا پایان دوره رضاشاه رابطه خوبی با وی داشت و پس از وی نیز تا اواسط دهه سی ارتباط خوبی با محمدرضا شاه برقرار کرد و از حامیان جدی وی در جریان تلاطم‎های دوره مصدق بود. آیت‌الله کاشانی نیز که در اینجا ۴۳ سال دارد (نفر ششم از راست) بعدها رابطه قوی‌تری با سید محمد بهبهانی پیدا کرد و هر دو در برابر دکتر مصدق صف‌آرایی کردند، همان‌گونه که در این مجلس مؤسسان نیز مصدق از معدود مخالفان سلطنت رضاشاه و نقطه مقابل کاشانی و بهبهانی بود. کاشانی با ۲۰۳۳۷ رأی به عنوان نفر پنجم انتخابات تهران وارد مجلس مؤسسان شده بود. 

میرزا یحیی امام جمعه خویی (نفر پنجم از چپ) از مسن‌ترین علمای حاضر در مجلس مؤسسان اول که در آن زمان ۶۵ ساله بود، از مبارزین دوره مشروطیت شمرده می‌شد و پسرش جمال امامی بعدها در عصر پهلوی دوم جزو مشهورترین نمایندگان متمایل به انگلیس و از رهبران جبهه مخالف مصدق بود. 

دیگر چهره مهم این مجلس و این عکس، آیت‌الله شیخ محمدحسین یزدی (نفر اول از راست) است که مسن‌ترین نماینده مجلس و از همین رو رییس سنی مجلس نیز بود و در ۷۱ سالگی با ۱۹۲۵۸ رأی به نمایندگی از مردم تهران در مجلس خبرگان حضور داشت و به سلطنت رضاشاه رأی مثبت داد. وی پدر دکتر مرتضی یزدی از سران حزب توده و یکی از ۵۳ نفری است که به دستور رضاشاه به دلیل تمایلات کمونیستی زندانی شد.

میرزا هاشم آشتیانی ۵۴ ساله (پدر قوام‌الدوله و عموی مستوفی‌الممالک) و شیخ زین‌العابدین رهنما ( طلبه ۳۱ ساله پشت سر رضاشاه) از دیگر افرادی هستند که هنگام سوگند خوردن رضاشاه در کنار وی ایستاده‌اند.

نقش بسیاری از علما در افزایش قدرت و مشروعیت اجتماعی رضاشاه در اوایل سلطنت وی قابل کتمان نیست، ولی با همه اینها نمی‌توان نتیجه گرفت که آنها زمینه‌ساز فساد سیستماتیک عصر پهلوی اول شده‌اند. هیچ‌کس در سال ۱۳۰۴ نمی‌توانست حدس بزند که رضاشاه چه افکاری در سر دارد و چه سرنوشتی پیدا خواهد کرد. حتی عده معدودی چون مصدق و تقی‌زاده که به دلیل نگرانی از احتمال استبداد ورزیدن رضاخان به پادشاهی وی رأی ندادند، شخصیت رضاخان در مقام یک نخست‌وزیر را می‌ستودند.

تلگراف‌های تبریکی که علمای بزرگ شیعه از ایران و عراق به رضاشاه فرستادند و حمایت‌های روشنفکران از روی کار آمدن پهلوی نشان از هم‌نوایی اکثر نیروهای فعال و اثرگذار آن دوره برای پایان هرج و مرج و ضعف حکمرانی در ایران داشت.

از محتوای تلگراف‌هایی که علما به رضاشاه به مناسبت آغاز سلطنت وی فرستاده‌اند برمی‌آید که آنها دل‌نگران شخصیت و رفتارهای دینی رضاشاه نبوده‌اند. از جمله آیت‌الله‌العظمی سید ابوالحسن اصفهانی از رضاشاه با عنوان «پادشاه اسلام‌پناه پهلوی» یاد کرده است (حسین مکی، تاریخ بیست ساله ایران، ج۴، ص ۲۱). آقا ضیاء عراقی دیگر مجتهد برجسته نجف امید داشته که رضاشاه در جهت «تشیید ارکان دین مبین اسلام» گام بردارد و نوه صاحب جواهر نیز در تلگراف تبریک خود برای اتصال حکومت رضاشاه به ظهور ولی‌عصر(ع) دعا کرده است.

اینکه رضاشاه چرا با بسیاری از علمای شیعه خصومت کرد، بحث جداگانه‌ای می‌طلبد، اما اینکه چرا حکومتی که وی و پسرش کوشش فراوانی برای کم کردن اختیارات و نفوذ روحانیون و نیز وابسته کردن آنان کرده بودند، با کمترین خون‌ریزی به همین روحانیون تحویل داده شد، پرسش مهمی است که شاید پاسخش را بشود در همین عکس تاریخی پیدا کرد.

🔻راوی؛ گزارشگر فرهنگ، سیاست و اجتماع

چند نکتۀ تاریخی به بهانه ماجرای جسدمومیایی منسوب به رضا شاه

1- مرگ رضاشاه در ایران اتفاق نیفتاد. در تبعید و در ژوهانسبورگ بود که او درگذشت. در وضعیتی تحقیر آمیز. تو در تبعید باشی و فرزند بر تخت سلطنت نشسته باشد قابل هضم نبود. باتوجه به فاصلۀ 6 سالۀ زمان مرگ – 1323خورشیدی - تا انتقال جسد- 1329خورشیدی - اگر جسد مومیایی نشده بود چه بسا انتقال آن امکان‌پذیر نبود. بنا بر این اصل مومیایی دربارۀ او و به قصد انتقال پس از تغییر شرایط امری محتمل بوده نه این که تصور کنیم چون ما سنت مومیایی نداشته‌ایم از اساس غیر محتمل است. حتی دربارۀ دکتر شریعتی هم گفته می‌شود نوعی مومیایی درباره پیکر او انجام شده چون قرار نبوده به طور دایم در جوار زیبنیه دمشق بماند.

2- هر چند این قول فراگیر است که رضاخان را انگلیسی ها آوردند و چون به خواست آنان برای اخراج کارشناسان آلمانی تن نداد خودشان هم او را بردند اما در هیچ یک از اسناد و از همه معتبرتر خاطرات چرچیل نیامده که علنا خواستار استعفای رضاشاه بوده اند.

اگر رضا شاه شب 25 شهریور 20 تا صبح نخوابیده نه از بیم انگلیسی ها و یأس از هر گونه مقاومت داخلی که می ترسیده روس ها به تهران برسند زیرا دستور اشغال تهران و برچیدن سلطنت را استالین صادر کرده بود و معلوم نیست انگلیسی ها از فروغی خواستند یا خود او بود که انگلیسی ها را قانع کرد تا از روس ها بخواهند دست از انتقام بردارند.

در واقع رضاشاه از ترس روس ها و نه انگلیسی ها از ایران رفت. در روایت های رسمی و در صدا و سیما انگار ابا دارند این را بگویند و نمی دانند دربارۀ استعفای رضا شاه چه بگویند. اگر بگویند انگلیسی ها او را برداشتند آن وقت با آن همه انگلیسی انگلیسی خواندن نمی خواند. اگر بگویند صحنه را ترک کرد چون نمی خواست تهران غارت شود با تبلیغات دیگر سازگار نیست و به همین خاطر این بخش در ابهام مانده است. در حالی که قصه روشن است. از روس ها ترسید و رفت. همین.

در روزهای اول اشغال حتی گویا دستور داده بود در مسیر ورود روس ها خصوصا زیر پل ها بمب گذاری کنند اما وقتی باخبر می شود کار از کار گذشته و روس ها در حال نزدیک شدن به تهران هستند دست به دامان فروغی می شود. جالب این که ذکاء الملک فروغی که خاطرات خود را دقیقا ثبت کرده  دربارۀ آن 22 روز از سوم شهریور تا 25 شهریور 20 هیچ دست نوشته ای باقی نگذاشته و شرح مذاکرات خود با سفیر انگلستان و روسیه را در این 22 روز نیاورده است و کاملا روشن است که عمدی است. اما هر چه هست او از یک کشور اشغال شده یک متحد متفقین ساخت و گرنه بی رودربایستی دمار از روزگارمان درمی آوردند نه که  پل پیروزی لقب بگیریم. فروغی کینه خود را از رضاشاهی که آن همه به او خدمت کرد ولی پس از قضیه دامادش او را 6 سال خانه نشین کرد به کناری نهاد و به ایران اندیشید و حتی نخواست از این فرصت برای ریاست جمهوری خود استفاده کند.

پس اصل استعفایی که به قلم و انشای فروغی است از ترس روس هاست و گویا روس ها تهدید کرده بودند نه تنها بساط سلطنت را برمی چینند که اگر رضا شاه را پیدا کنند قطعه قطعه اش خواهند کرد و از این رو او شتاب داشته هر چه زودتر ایران را ترک کند.این ترس از همسایه شمالی در تمام 37 سال بعد در وجود پسرش هم رخنه داشت تا جایی که هر مخالفتی  را به کمونیست ها نسبت می داد  و حتی گفته می شود از ترس کمونیست ها ابتدا عرصه را بر مذهبی ها تنگ نکرد.

  البته آنان که رضاشاه را حین خروج تحقیر می کنند انگلیس ها بودند نه روس ها و با سه رفتار: تفتیش چمدان ها، واداشتن انتقال اموال و املاک به فرزند و پیاده کردن او نه در هند که قبل تر وعده داده بودند که درآفریقای جنوبی.

3- خدمات عمرانی دوره رضاشاه را نمی توان انکار کرد اما نباید از یاد برد که کارگزاران خود در این خدمات عمرانی و اصلاحی را یک یک از بین برد یا خانه نشین کرد: تیمورتاش، نصرت الدولۀ فیروز، محمد علی فروغی و علی اکبر داور.

سوء تفاهم به خاطر این است که ما دوره ها را عینا همان افراد قلمداد می کنیم. یا به این سبب که در روایت های رسمی اصرار دارند تنها سید حسن مدرس را در مقابل رضاشاه تصور کنند و هر که روایت رسمی را نپذیرد انگاربه جانب رضا شاه گرایش می یابد. در حالی که اگر نوع رفتار با نزدیک ترین کسان گفته شود اثرگذاری بیشتری دارد. از این روست که وقتی صحبت از حضور آیت الله کاشانی در مراسم تاج گاری رضاشاه می شود خیلی ها تعجب می کنند. اما با تاریخ که نمی توان شوخی کرد و هر چه را دوست داشتیم بگوییم و هر چه را نپسندیدیم حذف کنیم.

4- این جسد اگر هم واقعا جسد او باشد فراتر از یک جسد نیست و ارزش نمادین هم ندارد و بهتر از این امکان اطلاع رسانی و رفع ابهام وجود داشت و دارد. انقلاب اسلامی در سال 1357 تنها محمدرضاشاه را برنینداخت. بلکه سلطنت را کنار زد و از این حیث بین جسد رضاشاه و ناصرالدین شاه تفاوتی نیست هر چند که آخرین پادشاه کلاسیک ایران به معنی واقعی کلمه ناصر الدین شاه بود وجانشینان او که در چارچوب مشروطه باید سلطنت می کردند با تصور سنتی از یک پادشاه کلاسیک تفاوت داشتند. بی سبب نیست که تا کلمه شاه را می شنویم همه به یاد ناصرالدین شاه قاجار می افتند نه پادشاهان دیگر و تصاویر او بر روی قوری و گلدان و قلیان همه جا هست.

این که سلطنت طلبان جنازه رضا شاه را عَلَم کنند هم طنز تاریخ است چون خود او هم سلطنت طلب نبود و از رسوم شاهان فاصله می گرفت. پادشاه را با تاج و حرمسرا و تشریفات می شناسیم و رضاشاه بیگانه با لباس های فاخر و بزم های شاهانه و تشریفات با کلمه مدرن «دیکتاتور» بهتر توصیف می شود. هواداران او هم دیکتاتور بودن او را انکار نمی کنند منتها می گویند در آن زمان چاره ای نبوده یا لازم بوده. 

بنابر این اگر چه می گوییم رضاشاه اما ما را یاد شاهانی چون ناصرالدین شاه و شاه عباس نمی اندازد و دوست داشت مثل آتاتورک رییس جمهوری ایران باشد نه پادشاه و انتقال سلطنت به پسرش هم در وضعیت اضطراری و با برنامه ریزی دیگری و نه نقشۀ خود او صورت گرفت و اگر هم از فروغی قول گرفت که اعلام جمهوری نکند به خاطر اطمینان از سرنوشت فرزندش بود تا حالا که همراه بقیه از کشور خارج نمی شود گرفتار نشود.

5- از نظام برآمده از انقلاب ضد سلطنتی مردم ایران که سلسلۀ پهلوی را برانداخت نمی توان انتظار داشت نکات مثبت آن دوره را هم بازگوید اما می توان انتظار داشت که فضای نقد منصفانه را فراهم کند تا نسل جدید بداند نقد رضاشاه نه به خاطر پروژه های عمرانی و پاره ای خدمات اصلاحی و تأسیس نهاد ها‌ست که به سبب استبداد سیاسی و نادیده گرفتن اصول انقلاب مشروطه و بازداشتن چهره های ملی چون مدرس و مصدق از ایفای نقش در پارلمان و سرکوب برخی قومیت ها و تمرکز گرایی افراطی است.

دربارۀ کودتای 1299 نیز یک روایت، نقش آفرینی اصلی سید ضیاء الدین طباطبایی با هماهنگی سفارت انگلیس در تهران و نه الزاما وزارت خارجه و بعد ترجیح رضاخان بر اوست و سوم شهریور 1320 نیز نشان داد ارتشی که آن همه به آن می بالید از یک مقاومت ساده هم عاجز بود و مایۀ شگفتی متفقین شد و هنوز کسانی در تهران در قید حیات هستند که به چشم دیده اند در شهریور 1320 سربازان گرسنه چگونه در خیابان ها آواره بودند و چه وضعیت تحقیر آمیزی داشت ارتش ایران. 

بحث جسد بهانه ای برای طرح موضوعات تاریخی مختلف از این دست است و نباید به موضوعی امنیتی تبدیل شود حتی اگر واقعیت و اصالت نداشته باشد. زوایای متفاوت تاریخ معاصر ایران را باید به نسل جدید شناساند تا همۀ هوش و حواس خود را به رسانه های فارسی زبانی که اهداف دیگری را دنبال می کنند نسپارند. 

 قابل پیش بینی است که کسانی از سر پاره ای ناخرسندی ها یا تجربه سال های اخیر دیدگاه هم دلانه ای به عملکرد رضاشاه پیدا کرده باشند اما آیا نباید به این پرسش اندیشید که چرا وقتی از ایران رفت مردم شادمانی کردند؟

البته که ایران قبل از 1300 با ایران بعد از 1300 قابل قیاس نیست. قبل از نوشتن این یادداشت اتفاقا داشتم خاطرات مرحوم دکتر علی اکبر سیاسی رییس نامدار دانشگاه تهران در دوران استقلال این دانشگاه را می خواندم که هم با رضاشاه کار کرده و هم با محمدرضاشاه و نشریه وزین اطلاعات سیاسی - اقتصادی در شماره اخیر به چاپ رسانیده و بسیار هم خواندنی است و نشان می دهد ایران قبل از 1300 با ایران بعد از 1300 چه تفاوت های شگرفی دارد. اما همان قدر که به آب و نان نیاز داریم به هوا هم نیاز داریم. دیکتاتورها به تعبیر شاعری اکسیژن هوا را می مکند و کلمه خفقان به خاطر همین به کار می رود. وقتی اکسیژن کم می شود احساس خفگی به آدم دست می دهد.

از بس در کتاب های درسی در نقد رضاشاه تنها نوشته اند کشف حجاب کرد یا مدرس با او مخالف بود یا انگلیسی ها آوردندش و قس علی هذا نوعی موضع گیری در برخی به وجود آمده و در کامنت هایی که پای این مطلب گذاشته می شود هم احتمالا نمود می یابد.

در حالی که این نوشته قصد داشت توجه خوانندگان را به موضوعات تاریخی‌یی چون نحوۀ حذف مهم‌ترین نزدیکان رضاشاه معطوف کند. تصور کنید به جای  منصور پدر یک چهره ملی نخست وزیر بود. او می فهمید وقتی هشدار می‌دهند کارشناسان آلمانی باید بروند یعنی چه و خبر را درست منتقل می‌کرد و ما را که در جنگ جهانگیر دوم نه سر پیاز بودیم و نه ته پیاز آن همه گرفتار نمی‌کرد و دست آخر چه کسی هم رضا‌شاه را و هم ایران را و هم سلطنت پهلوی را نجات داد؟ فروغی. بزرگ ترین خطای رضاشاه این بود که اطراف خود را از امثال فروغی و داور و تیمور تاش و نصرت الدوله فیروز خالی کرده و به دیگران میدان داده بود و بعد میدان را از آنان هم گرفت و گفت خود او کافی است.

کشف جسد پهلوی اول یا انتساب جنازه ای به او باید زمینه این پرسش را فراهم کند که چرا از آن دبدبه و کبکبه به تبعید افتاد؟ آبادی و آزادی می توانند قرین هم باشند. 

این همان شاه‌نکته ای است که دکتر محمد مصدق هم به پدر گوش‌زد کرد و هم به پسر. چرا که هم خیر رضاشاه را می‌خواست و هم خیر محمدرضا‌شاه را ولی نه پدر دریافت و نه پسر و هر دو هم تاوان این نشنیدن را به سخت‌ترین شکل ممکن پرداختند. اندیشیدن به این نکات آیا بهتر از نفی جسد یا عَلم کردن آن نیست؟

منبع:مهردادخدیر/سایت عصر ایران

4اردیبهشت ماه سال 1328 ه. ق/۱۲۸۸ش

خلع سلاح ستارخان و باقرخان و مجاهدین تحت فرمان آن‏ها در تهران:
به دنبال ترور  سیدعبداللَّه بهبهانی از رهبران روحانی مشروطه در هشتم رجب سال 1328ق، دولت و مجلس تصمیم گرفتند که اسلحه را از دست مجاهدان بگیرند. اما همین که قانون جمع‏ آوری اسلحه از مردم غیرنظامی، از تصویب مجلس گذشت، ستارخان و باقرخان و برخی دیگر از رهبران مجاهدان، حاضر به تسلیم اسلحه نشدند. قیمت اسلحه‏ ها بهانه‏ ی ظاهری ستارخان بود ولی مطلب اصلی، رقابت با بختیاری‏هایى بود که اسلحه را در دست داشتند و قسمت عمده ‏ای از کشور ایران را در حیطه‏ ی حکومت خود گرفته بودند. از این رو، ستارخان و یارانش تصمیم به مقاومت گرفته و در پارک اتابک تجمع کردند. سرانجام جنگی بین مجاهدان و نیروهای دولتی رخ داد که به شکست مجاهدان انجامید. عاقبت با تسلیم مجاهدان، سلاح‏ها از آنان گرفته شد و ستارخان نیز مجروح گردید.