سیوچهارسالقبلدرچنینروزهاییمردمکشورمادرگیرودارچندراهپیماییبزرگبرضدحکوتشاهنشاهیبودندکهدرنهایتحادثهخونین۱۷شهریور،کهپسازآنبه“جمعهسیاه”شهرتیافت،بهوقوعپیوست.سالهاستهنگامیکهتقویمراورقمیزنیم،بهروزیبرمیخوریمبااین عنوان:«قیام۱۷شهریوروکشتارجمعیازمردمبهدستمأمورانستمشاهیپهلوی(۱۳۵۷هجریشمسی)»اینحادثهدرنگاهتحلیلگرانسیاسیداخلوخارجکشور،حادثهایبسیارمهمبودبهطوریکهروندپیشرفتوتوسعهانقلاباسلامیرابهطورقابلتوجهیتسریعنمود.
روز۱۳شهریور۱۳۵۷نماز عید فطر در تپه‌های قیطریه تهران با حضور ده‌ها هزار نفر و به امامت آیت الله شهید شیخ محمّد مفتح برگزار شد و بعدازنماز مردم از بالای جاده قدیم (خیابان شریعتی فعلی) تا جلوی دانشگاه تهران راهپیمایی کردند. سه روز بعد (۱۶شهریور)، این بار چند صد هزار تهرانی به خیابان آمدند . همان شب دراخبار ساعت 24 رادیو، دولت در تهران و۱۱شهر دیگر حکومت نظامی اعلام کرد. روایت از این‌جا به بعد را از کتاب تاریخ سیاسی۲۵سالۀایران نقل می‌کنم(1):
صبح روز جمعه۱۷شهریور، ده‌ها هزار تن مردم تهران، که بیشتر آنها از اعلام حکومت نظامی بی‌خبر بودند، برای راهپیمایی و تظاهرات سیاسی به خیابان‌ها ریختند. قریب بیست هزار تن نیز در میدان ژاله (شهدا)اجتماع کردند. نخست نظامیان و کوماندوها به میدان آمدند و چون نتوانستند تظاهرکنندگان را متفرق کنند، با مسلسل تانک‌ها آنها را به گلوله بستند. به گزارش یکی از خبرنگاران اروپایی که در صحنه حضور داشت، هلیکوپترها، برای متفرق کردن مردم از مسلسل و مواد تخریبی استفاده کردند. همین خبرنگار می‌گوید «منظره به میدان اعدام دست جمعی شباهت داشت. نظامیان مردمی را که تظاهرات ضد رژیم می‌کردند، به گلوله بستند»(2)
عصر آن روز مقامات نظامی، آمار تلفات را۸۷کشته و۲۰۵زخمی اعلام کردند. ولی اپوزیسیون ادعا کرد که تعداد تلفات بیش از۴۰۰۰تن بوده و حدود۵۰۰تن، تنها در میدان ژاله کشته شده‌اند. بررسی درباره آمار تلفات آن روز و صحت و سقم گزارش‌ها خارج از بحث ماست.[چون معمولا در دوره‌ی جنبش آمار و ارقام اغراق آمیزی در بارۀ کشته شدگان اعلام می‌شود. در دورۀ جنبش، شایعه و نیز بزرگنمایی در آمار خشونت، قتل و سرکوب، بخشی از مبارزه در برابر دستگاهی است که مجهز به انواع وسایل و ابزار جنگ روانی و سرکوب می‌باشد.بنابراین بیان چنان ارقام غلوآمیزی در بحبوحۀانقلابها امری ط‌بیعی و معمول است(3)]آنچه شایان ذکر است این‌که روز۱۷شهریور «جمعه سیاه» نام گرفت و حادثه مزبور در تاریخ ایران به عنوان روزی فاجعه‌آمیز ثبت گردید.۱۷شهریور، دریایی از خون بین شاه و مردم به وجود آورد و خشم و نفرت و کینه عامه را نسبت به رژیم پهلوی شدیدتر کرد. روحیه افراط‌گرایی میان قشرها ایجاد نمود و به اعتبار میانه‌روها که طرفدار رژیم مشروطه سلطنتی و اجرای قانون اساسی بودند، آسیب وارد ساخت.
پاورقی:
1-نجاتی ،سرهنگ غلامرضا -تاریخ سیاسی بیست و پنج ساله ایران (از کودتا تا انقلاب) انتشارات رسا/ تهران چاپ هفتم:۱۳۸۴/ج2 ص92
2-(J. Gueyras, The Guardian, 7 September 1978)
3-گزارش عمادالدین باقی دروب سایت امروز۳۰ژوئیه‌ی سال۲۰۰۳
*برای مطالعۀ بیشتر در بارۀ آمارشهدای 17 شهریوربه لینک زیرسربزنید:
http://aput.barnegar.com/view-951.html
تیراندازی به مردم که برای نشان دادن مسالمت آمیزتظاهرات خود برروی زمین نشسته اند در17 شهریور57
جنازه یکی ازشهدای 17 شهریور
روی جنازه اکثر شهدای 17 شهریور نوشته بود: "ناشناس"
+نوشته شده در ساعت ۱۶:۳۵ بعد از ظهر توسط محمدحسن محب
**
